Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στο κράτος δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε ενέργεια της ΕΕ στηρίζεται στις Συνθήκες που έχουν εγκριθεί δημοκρατικά από τα κράτη μέλη της. Η νομοθεσία της ΕΕ βοηθά στην επίτευξη των στόχων των Συνθηκών της ΕΕ και στην υλοποίηση των πολιτικών της. Υπάρχουν δύο κύρια είδη δικαίου της ΕΕ – πρωτογενές και παράγωγο.
Πρωτογενές και παράγωγο δίκαιο
Κάθε δράση που αναλαμβάνει η ΕΕ βασίζεται στις Συνθήκες. Αυτές οι δεσμευτικές συμφωνίες μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ καθορίζουν τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τους κανόνες λειτουργίας των θεσμικών οργάνων της, το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις και τη σχέση ανάμεσα στην ΕΕ και τα κράτη μέλη της.
Οι Συνθήκες είναι το σημείο εκκίνησης για τη νομοθεσία της ΕΕ και είναι γνωστές στην ΕΕ ως πρωτογενές δίκαιο.
Το σύνολο της νομοθεσίας που απορρέει από τις αρχές και τους στόχους των Συνθηκών είναι γνωστό ως παράγωγο δίκαιο, και περιλαμβάνει τους κανονισμούς, τις οδηγίες, τις αποφάσεις, τις συστάσεις και τις γνώμες.
Νομοθετικές και μη νομοθετικές πράξεις
Οι νομοθετικές πράξεις εγκρίνονται με μία από τις νομοθετικές διαδικασίες που προβλέπονται στις Συνθήκες της ΕΕ (συνήθης ή ειδική). Οι μη νομοθετικές πράξεις δεν ακολουθούν τις διαδικασίες αυτές και μπορούν να εγκριθούν από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ σύμφωνα με ειδικούς κανόνες.
Η ΕΕ μπορεί να θεσπίζει νόμους μόνο στους τομείς στους οποίους την έχουν εξουσιοδοτήσει τα κράτη μέλη της βάσει των Συνθηκών της ΕΕ.
Πώς θεσπίζονται οι νόμοι της ΕΕ
Είδη νομικών πράξεων της ΕΕ
Συνθήκες της ΕΕ
Οι Συνθήκες προσδιορίζουν τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τους κανόνες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, τον τρόπο λήψης των αποφάσεων και τη σχέση ανάμεσα στην ΕΕ και τα κράτη μέλη της. Οι Συνθήκες της ΕΕ τροποποιούνται ενίοτε για να αναμορφώνονται τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και για να παρέχονται σε αυτήν νέοι τομείς αρμοδιότητας. Τροποποιούνται επίσης και όταν προσχωρούν νέα κράτη μέλη στην ΕΕ.
Οι Συνθήκες αποτελούν αντικείμενο διαπραγματεύσεων και συμφωνίας μεταξύ όλων των κρατών μελών της ΕΕ και στη συνέχεια επικυρώνονται από τα εθνικά τους κοινοβούλια, ενίοτε μετά από δημοψήφισμα.
Κανονισμοί
Οι κανονισμοί είναι νομοθετικές πράξεις που ισχύουν αυτόματα και ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ αμέσως μόλις τεθούν σε ισχύ, χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθούν στο εθνικό δίκαιο. Είναι δεσμευτικοί ως προς όλα τα μέρη τους για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Οδηγίες
Οι οδηγίες απαιτούν από τις χώρες της ΕΕ να επιτύχουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αλλά τις αφήνουν ελεύθερες να επιλέξουν τον τρόπο επίτευξης του αποτελέσματος αυτού. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να λαμβάνουν μέτρα ώστε να ενσωματώνουν (μεταφέρουν) τις οδηγίες στο εθνικό τους δίκαιο προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους που αυτές ορίζουν. Οι εθνικές αρχές οφείλουν να κοινοποιούν τα μέτρα αυτά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο πρέπει να γίνεται εντός της προθεσμίας που προβλέπεται κατά την έκδοση της οδηγίας (κατά κανόνα εντός 2 ετών). Όταν ένα κράτος μέλος δεν συμμορφώνεται, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει.
Πώς θεσπίζονται οι νόμοι της ΕΕ
Αποφάσεις
Η απόφαση είναι δεσμευτική ως προς όλα τα μέρη της. Όταν ορίζει αποδέκτες, είναι δεσμευτική μόνο για αυτούς.
Συστάσεις
Με τις συστάσεις, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ γνωστοποιούν τις απόψεις τους και προτείνουν μια γραμμή δράσης χωρίς όμως να επιβάλουν νομική υποχρέωση στους αποδέκτες της σύστασης. Οι συστάσεις δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα.
Γνώμη
Η «γνώμη» είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει στα θεσμικά όργανα της ΕΕ να διατυπώνουν την άποψή τους, χωρίς να επιβάλλουν νομικές υποχρεώσεις σχετικά με το αντικείμενο της γνωμοδότησης. Οι γνώμες δεν έχουν δεσμευτική ισχύ.
Κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις
Οι κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις είναι νομικά δεσμευτικές πράξεις που δίνουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δυνατότητα να συμπληρώνει ή να τροποποιεί μη ουσιώδη στοιχεία των νομοθετικών πράξεων της ΕΕ, για παράδειγμα, προκειμένου να καθορίσει λεπτομερή μέτρα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει την κατ’ εξουσιοδότηση πράξη και εάν το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δεν διατυπώσουν αντιρρήσεις, αυτή τίθεται σε ισχύ.
Εκτελεστικές πράξεις
Οι εκτελεστικές πράξεις είναι νομικά δεσμευτικές πράξεις που δίνουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δυνατότητα να καθορίζει – υπό την εποπτεία επιτροπών αποτελούμενων από εκπροσώπους των χωρών της ΕΕ – τις προϋποθέσεις που διασφαλίζουν ότι οι νόμοι της ΕΕ εφαρμόζονται ομοιόμορφα.