Zwykła procedura ustawodawcza
Większość unijnych przepisów jest przyjmowana w ramach zwykłej procedury ustawodawczej, w której Parlament Europejski (wybierany w wyborach bezpośrednich) i Rada UE (przedstawiciele 27 krajów UE) mają takie samo prawo głosu. Komisja przedkłada wniosek ustawodawczy Parlamentowi Europejskiemu i Radzie, które muszą zatwierdzić tekst, zanim stanie się on aktem prawnym UE.
Tryb pracy
Podczas kolejnych czytań projektu aktu prawnego Parlament i Rada dokonują przeglądu tekstu i wprowadzają do niego zmiany. Jeżeli obydwie instytucje zgadzają się co do wprowadzonych zmian, zaproponowany tekst zostaje przyjęty. Jeżeli Parlament i Rada nie mogą osiągnąć porozumienia w sprawie poprawek, odbywa się drugie czytanie. Jeżeli w drugim czytaniu nie zostanie osiągnięte porozumienie, wniosek jest kierowany do „komitetu pojednawczego” składającego się z jednakowej liczby przedstawicieli Parlamentu Europejskiego i Rady. W posiedzeniach komitetu uczestniczą też przedstawiciele Komisji, którzy mogą wyrazić swoją opinię. Gdy komitet osiągnie porozumienie, tekst przesyła się do Parlamentu i Rady do trzeciego czytania, aby mógł on zostać przyjęty jako akt prawny. W wyjątkowych przypadkach zdarza się, że nie udaje im się osiągnąć porozumienia – wtedy akt prawny nie zostaje przyjęty.
Więcej na temat roli Parlamentu Europejskiego i Rady UE w standardowej procedurze ustawodawczej.
Specjalna procedura ustawodawcza
Procedura ta jest stosowana tylko w niektórych przypadkach. Zwykle jedynym prawodawcą jest Rada UE, a rola Parlamentu Europejskiego polega na wyrażeniu zgody lub zaopiniowaniu wniosku ustawodawczego. Rzadziej może mieć miejsce sytuacja, gdy Parlament Europejski sam ( po konsultacjach z Radą) przyjmuje akty prawne.
Przyjęcie przez Komisję
Rada lub Parlament mogą upoważnić Komisję do przyjęcia dwóch rodzajów aktów prawnych o charakterze nieustawodawczym. Są to:
- akty wykonawcze wprowadzające środki w celu zapewnienia wdrożenia przepisów w ten sam sposób w całej UE
- akty delegowane mające na celu zmianę lub uzupełnienie istniejących przepisów, zwłaszcza w celu dodania nowych przepisów nie będących sednem danego aktu.
Przegląd traktatów
Traktaty UE, które stanowią podstawę całego dorobku prawnego UE, mogą zostać poddane przeglądowi w celu dostosowania prawa i polityki UE do nowych wyzwań. Każda zmiana traktatów wymaga jednomyślnej zgody wszystkich 27 państw UE.
Istnieją dwie metody rewizji traktatów:
- zwykłą procedurę zmiany stosuje się do wprowadzania do traktatów zmian o zasadniczym znaczeniu, takich jak na przykład zwiększenie i zmniejszenie kompetencji Unii
- uproszczoną procedurę zmiany stosuje się do wprowadzania do traktatów zmian związanych z unijną polityką wewnętrzną i działaniami wewnętrznymi, na przykład dotyczących rolnictwa i rybołówstwa, rynku wewnętrznego, kontroli granic, polityki gospodarczej i pieniężnej, pod warunkiem że nie chodzi o zwiększenie kompetencji UE.
Rola parlamentów krajowych
Parlamenty krajowe otrzymują wszystkie wnioski ustawodawcze Komisji w tym samym czasie co Parlament Europejski i Rada, dzięki czemu mogą zareagować, wydając opinie na temat wniosków.
W dziedzinach, w których UE dzieli kompetencje z państwami członkowskimi, parlamenty krajowe sprawdzają, czy działania nie byłyby skuteczniejsze na poziomie krajowym lub regionalnym (zasada pomocniczości). Jest to tzw. „mechanizm kontroli zasady pomocniczości”.